نقاشی در اتحاد شوروی: واقع گرایی سوسیالیستی ,

اثر حاضر با تمرکز بر نقاشی در اتحاد شوروی، به نقش پررنگ ایدئولوژی و آموزه های برگرفته از سیاست های تعیین شده توسط دولت به منظور آفرینش هنری توجه می‌کند که مسیر فعالیت هنرمندان در این کشور را تحت تأثیر امواج قدرتمند انقلاب کمونیستی در 1917 تغییر داد و به ویژه از دهه 1930 با حاکم شدن شیوه ای رسمی یعنی واقع گرایی سوسیالیستی، ماهیتی سیاسی ـ اجتماعی گرفت. حضور مشهود ایدئولوژی و نقش اساسی پیام و هدایت کنندگی از سوی حاکمان در نقاشی باعث شد شمار فراوانی از آثار هنری در این کشور، همسو با روشی رسمی خلق شوند که سیمای رایج هنر اتحاد شوروی را به مدت نیم قرن تشکیل داد. رویکرد اجتماعی و سوسیالیستی در هنر، وجه تمایز نقاشی در دو دوره تزاری و کمونیستی بود.

ماهیت ایدئولوژیک نظام حاکم به شدت و با قاطعیت ایجاب می‌کرد، آگاهی سیاسی کمونیستی، جزئی از نیرو محرکه خلاقیت هنری باشد. با تثبیت رژیم جدید و سازماندهی فضای هنری و یکپارچه سازی رویه ها و اعلام قواعد رسمی آفرینش هنری، در قالب واقع گرایی سوسیالیستی به حیات خود ادامه داد. نقاشی به عنوان یکی از مهم ترین فرم های هنری، ضمن این که به یکی از ابزارهای متعدد تبلیغات سیاسی رژیم ایدئولوژیک تبدیل شد، از حیث موضوع و محتوا به شدت تحت تأثیر جریان رسمی تأیید کننده محصولات هنری قرار گرفت. این روند بیشتر در زمان حکومت ژوزف استالین حاکم بود. اما پس از مرگ او، به تدریج از سختگیری ها کاسته شد و هنر نقاشی، علاوه بر جریان اصلی واقع گرایی سوسیالیستی، از اواسط دهه 1950 و به ویژه در دهه های 1960 و 1970 شاهد ظهور دو جریان دیگر شامل سبک سخت و هنر ناهمسو شد.

نویسنده، در ابتدا، گزارشی به نسبت مختصر از سیر آفرینش هنری در نقاشی اوایل قرن 20 ارائه می‌دهد و با گذر از سبک های مختلف هنر آوانگارد در دو دهه اول حیات شوروی، به شیوه هنری واقع گرایی سوسیالیستی می‌پردازد. به منظور درک بهتر این شیوه، مهم ترین مضامین و موضوعات مورد توجه قرار می‌گیرند و شماری از هنرمندان در این رابطه معرفی و آثار خلق شده ایشان بررسی می‌شوند.

چیزی که نقاشی در اتحاد شوروی را از نقاشی غربی متفاوت می‌کند، نقش پررنگ ایدئولوژی و آموزه های برگرفته از سیاست های تعیین شده توسط دولت به منظور آفرینش هنری بود. مسیر فعالیت هنرمندان در این کشور، تحت تأثیر امواج قدرتمند انقلاب کمونیستی در 1917 تغییر کرد و به ویژه از دهه 1930 با حاکم شدن شیوه ای رسمی یعنی واقع گرایی سوسیالیستی، ماهیتی سیاسی اجتماعی گرفت. حضور مشهود ایدئولوژی و نقش اساسی پیام و هدایت کنندگی از سوی حاکمان در نقاشی باعث شد شمار فراوانی از آثار هنری در این کشور، همسو با روشی رسمی خلق شوند که سیمای رایج هنر اتحاد شوروی را به مدت نیم قرن تشکیل داد. رویکرد اجتماعی و سوسیالیستی در هنر، وجه تمایز نقاشی در دو دوره تزاری و کمونیستی بود. بنابراین با توجه به ویژگی جدید نقاشی در اتحاد شوروی، اگرچه می‌توان همچنان موضوعاتی از قبیل صحنه های تاریخی، منظره طبیعی، طبیعت بی جان و حتی مذهبی را هرچند به میزان کمتر مشاهده کرد، اما چیزی که نقاشی را در این دوران برجسته می‌کند، نقش فعالانه آن در ترویج و تشریح ایدئولوژی کمونیستی بود.

اگرچه این کتاب درباره هنر است، اما جای تعجب ندارد که هنرهای تجسمی نیز همانند دنیای بزرگ ادبیات در شوروی بیش از هر چیزی معطوف به سیاست یا به عبارت دیگر، محکوم به سروکار داشتن با سیاست بود. ماهیت ایدئولوژیک نظام حاکم به شدت و با قاطعیت ایجاب می‌کرد، آگاهی سیاسی کمونیستی، جزئی از نیرو محرکه خلاقیت هنری باشد.

در مجموع، هنر نقاشی در اتحاد شوروی را می‌توان به چهار جریان بزرگ تقسیم کرد: آوانگارد، واقع گرایی سوسیالیستی، سبک سخت و هنر ناهمسو. نقاشی در این دوران ابتدا شاهد رواج گونه های مختلف هنر آوانگارد میان هنرمندان بود که پس از دو دهه، در اوایل دهه 1930، با تثبیت رژیم جدید و سازماندهی فضای هنری و یکپارچه سازی رویه ها و اعلام قواعد رسمی آفرینش هنری، در قالب واقع گرایی سوسیالیستی به حیات خود ادامه داد. نقاشی به عنوان یکی از مهم ترین فرم های هنری، ضمن این که به یکی از ابزارهای متعدد تبلیغات سیاسی رژیم ایدئولوژیک تبدیل شد، از حیث موضوع و محتوا به شدت تحت تأثیر جریان رسمی تأیید کننده محصولات هنری قرار گرفت.

اما صرف نظر از سه مسأله پربحث ماهیت ایدئولوژیک نگرش متولیان رژیم شوروی به هنر، سرنوشت هنرمندان به ویژه در دهه 1930 و همچنین محدود شدن دامنه فعالیت و سبک های هنری در داخل، می‌توان در میان نقاشی های اساتید هنرمند اتحاد شوروی، شاهد ظهور آثار برجسته و شاخصی بود که در مقایسه با آثار هنرمندان قرن های گذشته، به ویژه نقاشان آوانگارد دو دهه ابتدایی قرن 20، ماهیت منحصر به فردی داشتند. این آثار از حیث موضوع، هدف، پیام و مخاطب، از محصولات هنری گذشته متمایز بودند. هنر نقاشی در شوروی از نزدیکی اواسط دهه 1930 زبان مختص خود را پیدا کرد و بر اساس مبانی ایدئولوژی کمونیسم و با هدف برقراری رابطه با توده ها، در مسیر جدیدی گام برداشت. این روند بیشتر در زمان حکومت ژوزف استالین حاکم بود. اما پس از مرگ او، به تدریج از سختگیری ها کاسته شد و هنر نقاشی، علاوه بر جریان اصلی واقع گرایی سوسیالیستی، از اواسط دهه 1950 و به ویژه در دهه های 1960 و 1970 شاهد ظهور دو جریان دیگر شامل سبک سخت و هنر ناهمسو شد. سبک سخت تا حدی قابل تحمل بود، اما با هنر ناهمسو یا غیر رسمی که به طور زیرزمینی در جریان بود برخورد جدی می‌شد.

نویسنده، در ابتدا، گزارشی به نسبت مختصر از سیر آفرینش هنری در نقاشی اوایل قرن 20 ارائه می‌دهد و با گذر از سبک های مختلف هنر آوانگارد در دو دهه اول حیات شوروی، به شیوه هنری واقع گرایی سوسیالیستی می‌پردازد. به منظور درک بهتر این شیوه، مهم ترین مضامین و موضوعات مورد توجه قرار می‌گیرند و شماری از هنرمندان در این رابطه معرفی و آثار خلق شده ایشان بررسی می‌شوند. در این کتاب، در کنار اشارات مکرر به آثار هنری و تصاویر متعدد از نقاشی های مختلف متعلق به هنرمندان شاخص واقع گرایی سوسیالیستی، درباره حیات اجتماعی هنر به طور مختصر بحث می‌شود.

دنیای بزرگ و به نسبت ناشناخته هنرهای تجسمی در اتحاد شوروی به ویژه نقاشی آن برای مخاطبان ایرانی، مطالعه چنین کتابی را به تجربه ای جالب بدل می‌کند. هدف از نگارش این اثر، سیر در انواع آفرینشات هنری تجسمی در قالب نقاشی های واقع گرایانه سوسیالیستی است. به علاوه، دو کتاب دیگر نیز از همین نویسنده، سبک سخت و هنر ناهمسو در نقاشی اتحاد شوروی را در دهه های بعدی به ترتیب بررسی خواهند کرد.

نویسنده، پیش تر، در اولین تجربه پرداخت خود به هنر شوروی در کتابی تحت عنوان «هنر و القاء ایدئولوژی: واکاوی تبلیغات سیاسی در آثار هنری شوروی» (1394، دنیای اقتصاد) در آفرینشات هنری این کشور سیری کلی کرد، اما به علت گستردگی شمول موضوعات مورد توجه در آن کتاب، فرصت کافی به منظور پرداختی جامع به هنر نقاشی فراهم نشد. بنابراین در این کتاب نسبت به هنر نقاشی در شوروی ادای دین می‌کند. نویسنده با ارائه گزارشی از ابعاد و جوانب گوناگون هنر نقاشی در این کشور، تلاش می‌کند تصویر واضحی از رخدادهای مربوطه را در اختیار خواننده قرار دهد. در پایان، امید آن می‌رود که اثر حاضر، در کنار دو کتاب متعاقب آن، منبعی مفید به منظور آشنایی مخاطبان، به ویژه اساتید و دانشجویان، پژوهشگران و همچنین عموم علاقه مندان، با جوانب گوناگون نقاشی در اتحاد شوروی باشد.

- مقدمه
       
- جریانات نقاشی تا دهه 1930    
    آوانگارد روسی    
    گروه سرباز خشت    
    کمونیسم و آوانگارد در روسیه    
    انجمن هنرمندان روسیه انقلابی    
    جامعه نقاشان سه پایه    
    اتحادیه هنرمندان اتحاد شوروی    

- واقع گرایی سوسیالیستی: سبک رسمی    
    هنر از نگاه کمونیسم    
    موضوعات واقع گرایی سوسیالیستی    
          رهبری    
          کار و تولید    
          توسعه کشاورزی    
          صنعت و ساخت و ساز    
          انسان جدید    
          تعلیم و تربیت انقلابی    
          جامعه جدید    
          میهن دوستی    
          جهان گرایی    
          دشمن ستیزی و فرهنگ قهرمانی    
          صلح طلبی    
          فناوری و پیشرفت علمی    
          دستاوردهای فضایی    
          سلامت عمومی

شناسنامه کتاب در سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران

دانلود کنید