نقاشی در اتحاد شوروی: سبک سخت ,

این کتاب به دوره ای از نقاشی در اتحاد شوروی می‌پردازد که پس از مرگ استالین در 1953 شاهد آزاد شدن نسبی جامعه شوروی از فشار تحمیل شده از سوی حکومت جنایتکار او بود. جریانی در واکنش به گذشته شکل گرفت که نه فقط به سیاست، بلکه به فرهنگ، هنر و ادبیات نیز معطوف می‌شد. هنرمندان نسلی که سال های دشوار جنگ جهانی دوم و همچنین دوره مملو از خفقان و سرکوب در حکومت استالین را تجربه کرده بود، در اواسط دهه 1950 و به ویژه در دهه 1960 از فرصت ارائه آزادانه تر ایده های خود به زبان هنر برخوردار شدند، درباره مسائل و مشکلات جامعه سخن گفتند و شیوه آفرینشی را ابداع کردند که امروزه سبک سخت نامیده می‌شود.

آن ها بر خلاف نقاشان واقع گرای سوسیالیست، با هدف بیان حقیقت نه به شیوه مطلوب نظام سیاسی بلکه آن گونه که در عمل اتفاق می‌افتاد، زبان مختص خود را ابداع کردند و دنباله رو راهی متمایز از هنر رسمی و ایدئولوژی حاکم شدند و با گسست از روند هنری رسمی، با رد کردن موضوعات شاد و برداشتن نقاب ساختگی واقع گرایی سوسیالیستی، جوانبی از حیات اجتماعی در اتحاد شوروی را مورد توجه قرار دادند که در دهه های گذشته به‌ آنها اشاره نمی‌شد.

این کتاب در صدد معرفی سبک سخت و کاوش در سیر تحول و تکامل این جریان هنری نیمه رسمی است. در ابتدای کتاب، فضای هنری در شوروی از دهه 1960 به بعد و تعدادی از گروه های هنری مهم فعال در آن به اختصار تشریح می‌شوند و در ادامه، سبک سخت و مهم ترین نقاشان و آثار مرتبط با آن مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین تعدادی از نقاشان برجسته شوروی که آثار ایشان تا حدودی با سبک سخت و ویژگی های آن رابطه داشتند نیز معرفی خواهند شد.

هنر تجسمی نقاشی به عنوان یکی از خلاقانه ترین راه های بروز استعداد هنری افراد، بستری به منظور بیان افکار و ایده ها نیز قلمداد می‌شود. بعد اجتماعی این هنر که به باور شوروی ها از جمله فرم های هنری مهم و حساس محسوب می‌شد، به ویژه قدرت بصری و تأثیرگذاری اجتماعی آن، همواره زمینه ساز تحولاتی حائز اهمیت بود و به همین نسبت، سیاستگذاران و رهبران این کشور نسبت به قابلیت ها و ظرفیت های آن توجه و دغدغه فراوانی داشتند. به همین دلیل، پس از تثبیت شیوه واقع گرایی سوسیالیستی در اوایل دهه 1930 به عنوان تنها راه قانونی بروز خلاقیت در هنر و ادبیات، نقاشان در اتحاد شوروی تحت کنترل حکومت قرار گرفتند و با عضویت در اتحادیه هنرمندان اتحاد شوروی، به نوعی، برای دولت کار کردند. با به قدرت رسیدن ژوزف استالین اصول و قواعد سختگیرانه ترسیم نقاشی که باعث محدودیت پرداخت هنری و انتخاب نحوه بازنمایی ایده های نقاشان می‌شد، شدت گرفت و هنر به عنوان ابزاری در خدمت ایدئولوژی حزب کمونیست اتحاد شوروی، دستخوش تحولاتی شد که مسیر آفرینشات نقاشان را به مدت چندین دهه تغییر داد.

با مرگ استالین در 1953 و آزاد شدن جامعه شوروی از فشار تحمیل شده، جریانی در واکنش به گذشته شکل گرفت که نه فقط به سیاست، بلکه به فرهنگ، هنر و ادبیات نیز معطوف می‌شد. با امیدوار شدن مجدد جامعه به تجربه فضایی بهتر، عرصه هنر به بستر تبلور افکار، احساسات و همچنین آرزوهای نسلی تبدیل شد که سال های دشوار جنگ جهانی دوم و همچنین دوره حکومت استالین را تجربه کرده بود که مملو از خفقان و سرکوب، واقعیت در آن به دلخواه حاکمان انعکاس می‌یافت. این بیان تحریف شده واقعیت در واقع گرایی سوسیالیستی به عنوان روش آفرینش هنری در حکومت استالین، باعث شد نقاشانی که در اواسط دهه 1950 و به ویژه در دهه 1960 از فرصت ارائه آزادانه تر ایده های خود به زبان هنر برخوردار شده بودند، با بیانی که هنوز توسط مقامات قابل تحمل بود، درباره مسائل و مشکلات جامعه سخن بگویند. این هنرمندان که سختی ها و دشواری های زندگی تلخ در دهه های گذشته و دوره خود را به تصویر می‌کشیدند، شیوه آفرینشی را ابداع کردند که امروزه سبک سخت نامیده می‌شود.

بسیاری از نقاشانی که به شیوه جدید در صدد آفرینش برآمدند عضو اتحادیه هنرمندان اتحاد شوروی بودند و بخش بزرگی از حرفه هنری ایشان با واقع گرایی سوسیالیستی عجین بود. اما نکته ای که تولیدات این گروه از هنرمندان را از نقاشان واقع گرای سوسیالیست متمایز می‌کرد، تلاش به منظور ابداع زبان مختص خود با هدف بیان حقیقت نه به شیوه مطلوب نظام سیاسی بلکه بازتاب آن به شیوه ای بود که در عمل اتفاق می‌افتاد. به عبارت دیگر، قهرمان گرایی و نشان دادن تصویر پیروزمندانه از زندگی در اتحاد شوروی دیگر اولویت این هنرمندان محسوب نمی‌شد، زیرا راهی متمایز از هنر رسمی و ایدئولوژی حاکم را دنبال می‌کردند و با گسست از روند هنری رسمی، با رد کردن موضوعات شاد و برداشتن نقاب ساختگی واقع گرایی سوسیالیستی، جوانبی از حیات اجتماعی در اتحاد شوروی را مورد توجه قرار دادند که در دهه های گذشته به‌ آنها اشاره نمی‌شد و مانور دادن حول‌ آنها مخاطره ای بسیار بزرگ بود.

یکی از الگوهای مهم این هنرمندان، آثار نقاشی خلق شده در اوایل عمر شوروی توسط هنرمندان آوانگارد در دهه های 1920 و 1930 بود که به عنوان الهام و نقطه رجوع در نظر گرفته می‌شد. دلیل دیگر تلاش این هنرمندان به منظور کسب آزادی بیان هنری بیشتر، فضای ایجاد شده پس از استالین بود: گشایش نسبی در عرصه اجتماعی باعث شده بود نمایشگاه هایی از آثار هنری غربی در شوروی برگزار شود و هنرمندان فرصت آشنایی با نقاشی هایی به غیر از شیوه واقع گرایی سوسیالیستی پیدا کنند و در نتیجه، تأثیرپذیری از سبک هنرمندان خارجی، زمینه ساز آفرینشات هنری متفاوت توسط نقاشان شوروی شد.

لازم به ذکر است که به موازات هنر سخت که اولین انشعاب از واقع گرایی سوسیالیستی محسوب می‌شد، جامعه هنری شوروی شاهد ظهور جریانی دیگر در نقاشی و سایر رشته های هنری بود که هنر ناهمسو یا غیر رسمی نامیده می‌شود. در این جنبش که به طور تقریبی هم زمان با سبک سخت پدیدار شد، هنرمندان به طور زیرزمینی و خارج از چارچوب های پذیرفته شده تشکیلات هنری اتحاد شوروی نقاشی می‌کردند و آثار و تولیدات ایشان به دلیل تعارض شدید با خط مشی های ترسیم شده برای فعالیت هنری، به طور رسمی قابل نمایش و عرضه نبود و اغلب با آزار، تعقیب قضائی و انواع محرومیت مواجه می‌شدند. برخی از‌ آنها با دنبال کردن زندگی دوگانه، به ظاهر در چارچوب رسمی کار می‌کردند، اما در فضای شخصی خود، آثار غیر رسمی خلق می‌کردند که به منظور فروش و به نمایش گذاشته شدن، به خارج از شوروی قاچاق می‌شدند.

در سبک سخت، توجه هنرمندان به افراد عادی بود نه قهرمانان همیشه خوشحال و خندان در نقاشی های واقع گرایانه سوسیالیستی. این شخصیت های عادی، ویژگی آرمانی نداشتند و بدون خصوصیات قهرمانانه یا ژست های استوار و پیکرهای ورزیده، فقط زندگی می‌کردند و شرایط دشوار و سخت مناسبات اجتماعی در شوروی پس از جنگ را به نمایش می‌گذاشتند. در مجموع می‌توان ظهور سبک سخت در نقاشی اتحاد شوروی را واکنش جامعه مدنی در حال ظهور، به سلطه حقیقت ساختگی حزب کمونیست دانست.

این کتاب در دنباله اثر قبلی از این نویسنده که به نقاشی واقع گرایی سوسیالیستی در اتحاد شوروی پرداخت، در صدد معرفی سبک سخت و کاوش در سیر تحول و تکامل این جریان هنری نیمه رسمی است. نویسنده قصد دارد با سیر در آثار نقاشان سبک سخت و معرفی مهم ترین چهره های فعال در این حوزه، خواننده را با دنیای ناشناخته این جنبش هنری آشنا سازد که تا چند دهه پیش، حتی جامعه هنری غربی نیز با آن آشنایی چندانی نداشت و تنها پس از فروپاشی اتحاد شوروی بود که فرصت شناخت آثار بی نظیر و منحصر به فرد ایشان فراهم شد.

در ابتدای کتاب، فضای هنری در شوروی از دهه 1960 به بعد و تعدادی از گروه های هنری مهم فعال در آن به اختصار تشریح می‌شوند و در ادامه، سبک سخت و مهم ترین نقاشان و آثار مرتبط با آن مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین تعدادی از نقاشان برجسته شوروی که آثار ایشان تا حدودی با سبک سخت و ویژگی های آن رابطه داشتند نیز معرفی خواهند شد.

نویسنده امیدوار است با فراهم کردن بستر آشنایی با این بعد ناشناخته از هنر نقاشی در شوروی، زمینه کشف جوانبی هنری در این کشور فراهم شود که نه تنها ارزش شناخت و تحقیق بیشتر دارد، بلکه مخاطب را از سیر تحول نقاشی در فضای بخصوص فرهنگی شوروی در فاصله دهه های 1970 1950 مطلع می‌کند.

ـ مقدمه        

ـ فضای هنری شوروی از دهه 1960    
    جنبش سزان گرایی مسکو    
    مکتب ولادیمیر    
    گروه 9    
    گروه 7    

ـ سبک سخت: واقعیات دشوار زندگی    
    گلی کورژف چوویلیوف
    طاهر صلاحوف    
    نیکولای آندرونوف    
    پاول نیکونوف    
    ویکتور ایوانوف    
    پیوتر آسوفسکی    
    ویکتور پاپکوف    
    ایگور آبراسوف    
    آلکساندر و پیوتر اسمولین    
    آندری واسنتسوف    
    میخائیل ساویتسکی    
    عزت کلیچیف    
    استانیسلاو بابیکوف    

ـ سایر هنرمندان    
    یوسی مائیسئینکو    
    گنادی بارونوف    
    گنادی اشتابنوف    
    دمیتری ژیلینسکی   

شناسنامه کتاب در سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران

دانلود کنید